Натальля Локіць з Жодзіна расла ў рускамоўнай сям’і. Адзінай крыніцай беларускай мовы была бабуля, якая вучыла ўнучку праз казкі, песні і жарты. Сёння Наталля жыве ў Варшаве і праз тэатр ды школьныя заняткі дапамагае і дзецям, і дарослым адшукаць сваю беларускую тоеснасць. Для яе мова — гэта не толькі сродак камунікацыі, а ключ да захавання культуры, адзінства дыяспары і жывой сувязі з домам.
У Наталлі асабліва цёплы, амаль інтымны спосаб гаварыць пра мову. «Мая бабуля заўсёды размаўляла па-беларуску. Казкі, песні, жарты — і я побач з ёй незаўважна для сябе пераходзіла на мову. Гэта было проста і натуральна», — узгадвае яна.
Пачуццё тоеснасці прыходзіла паступова. Спачатку — школа, дзе беларуская мова адкрывалася дзякуючы прыгожай, стыльнай настаўніцы. Потым — Акадэмія мастацтваў, дзе педагог сцэнічнай мовы аднойчы заўважыла: голас Наталлі гучыць больш глыбока і выразна менавіта па-беларуску. Але тады перайсці на мову яна яшчэ не адважвалася.
Усё змяніў 2020 год. «Мова стала зброяй супраціву», — кажа Наталля. Разам з жанчынамі розных узростаў яна ладзіла моўныя сустрэчы: дзяліліся навінамі, спявалі, глядзелі фільмы — усё па-беларуску. Тады мова ператварылася ў частку асабістай годнасці.
Пасля пачатку вайны размаўляць па-расейску стала, паводле Наталлі, «проста сорамна». У 2022 годзе яна апынулася ў Варшаве і зразумела: мова — гэта тое, што адрознівае яе ад мноства людзей, якія прыехалі ў Польшчу. Яна старалася гаварыць выразна, гучна, ужываючы беларускую ў штодзённасці. Але хутка прыйшло ўсведамленне: польская — не беларуская, яе трэба вывучаць наноў. «Вучу дагэтуль», — усміхаецца яна.
Выпадковая сустрэча ў сутарэннях касцёла св. Аляксандра стала паваротнай. Ксёндз Вячаслаў Барок спытаў пра яе планы, і Наталля адказала: «Пашырэнне і распаўсюд беларускай мовы». Так пачаліся заняткі, вынікам якіх стаў спектакль «Пра Ірада клятага».
«Купалінка»: месца, дзе мова дыхае
Наталля далучылася да тэатральнай студыі «Купалінка», заснаванай у 2020 годзе Вольгай Гардзейчык-Мазярскай.
«Тут супала ўсё: мова, драматэрапія і імкненне дапамагчы як мага большай колькасці людзей адшукаць сваю тоеснасць у эміграцыі», — кажа Наталля.
У студыі займаюцца людзі ад 3 да 48 гадоў. За 2022–2025 гады пастаўлена больш за 15 спектакляў — для беларускай дыяспары і польскай публікі.
«Менавіта ў эміграцыі пытанне тоеснасці паўстае асабліва востра. Мова становіцца жывым сувязным звяном з радзімай. Яна дае табе сілу быць беларусам сярод іншых. Бо палякам ты ніколі не станеш — і адрознівае цябе менавіта мова».
Сёння «Купалінка» выходзіць на новы ўзровень — нясе беларускую культуру польскім гледачам ужо на іх мове, каб узяць больш шырокую аўдыторыю.
Купалле на беразе Віслы: свята, якое яднае
Найбольш гучным святам Наталля называе Купалле, якое «Купалінка» ладзіць ужо чатыры гады. Тысячы людзей збіраюцца на беразе Віслы: песні, карагоды, стрыжні агню, вянкі, абрады і адчуванне прыналежнасці да сваёй культуры.
«На Купалле прыходзяць усе — палякі, украінцы, беларусы. Гэта свята, якое аб’ядноўвае», — кажа яна.
Караткевіч у Варшаве: мова, якая гучыць
Нядаўна ўдзельнікі студыі зладзілі народныя чытанні Уладзіміра Караткевіча. Прагучала больш за 15 вершоў і некалькі песень. Сярод гасцей былі ксёндз Вячаслаў Барок, драматург Сяргей Кавалёў, а таксама вядомыя артысты — Зьміцер Бартосік, Алесь Дзянісаў, Андрусь Такінданг і Аляксандр Ждановіч. Атмасфера была рэдкай шчырасці і пранікнёнасці.
«Паміраць збірайся, а жыта сей»: выклік і місія настаўніцы
Выкладанне ў беларускай школцы ў Польшчы стала для Наталлі нечаканым выпрабаваннем. Заняткі праходзяць па суботах у сапраўднай польскай школе. Дзеці — беларусы з польскім грамадзянствам; прадмет — той, які яна сама ніколі раней не выкладала.
«Але я прыняла гэты выклік. Цяпер я — настаўніца польскай школы», — усміхаецца яна.
Гэтыя дзеці — прадстаўнікі нацыянальнай меншасці. Іх першай мовай часта становіцца польская, некаторыя амаль не гавораць па-беларуску, хаця разумеюць. Бацькі ж хочуць, каб яны ведалі сваю мову.
«Я вучу іх беларускай, а яны трошкі вучаць мяне польскай. Мы ўзаемна падтрымліваем адзін аднаго».
Урокі доўжацца тры гадзіны: размовы, пісьмо, чытанне, гульні. Палітычных тэмаў няма — дзеці малыя, але бацькі і так трымаюць свядомасць у сям’і.
«Я вельмі люблю прымаўку, якую казала мая бабуля: “Паміраць збірайся, а жыта сей”. Для мяне гэта пра місію настаўніка беларускай мовы ў эміграцыі: сеяць культуру і мову, нават калі цяжка, нават калі не ўпэўнены, што ўсё гэта калісьці расквітнее на радзіме».
Калі хочаце расказаць сваю гісторыю — пішыце нам: @ex_presslive
Добро пожаловать в реальность!