Памяць пра падзеі, што перакроілі ход еўрапейскай гісторыі пачатку ХІХ ст., захавалася да нашых дзён. Апроч памяці засталіся і помнікі той эпохі – узгадаем пра іх.
Земляныя умацаванні ў Барысаве
Напярэдадні вайны, ў красавіку-чэрвені 1812 г., на правым беразе Бярэзіны перад мостам на шляху ў Барысаў (на правым беразе горада яшчэ не было) пачалося будаўніцтва земляных умацаванняў.
Пад кіраўніцтвам ваенных інжынераў працавала ў асноўным мясцовае насельніцтва. Планавалася ўсталяваць артылерыйскія батарэі, аднак да пачатку наступа Напалеона іх узвядзенне не было скончана.
Цікава, што ў 1813 г. палонныя французы дабудавалі і аднавілі пашкоджаны ваеннымі дзеяннямі рэдут. З 1926 г. паводле пастановы СНК БССР гэтыя земляныя збудаванні лічацца помнікам гісторыі, пра што сведчыць інфармацыйная стэла, пастаўленая ў 1985 г.
Мемарыяльны комплекс у Брылях
За 500 метраў ад вёскі, на правым беразе Бярэзіны, на тым месцы, дзе ў сярэдзіне лістапада 1812 г. адбывалася французска-расійская бітва знаходзіцца мемарыял, прымеркаваны да гэтай гістарычнай падзеі. З’явіўся ён у 1912 г. з нагоды 100-годдзя з дня перамогі у знак памяці пра палеглых расійскіх воінаў, аднак прастаяў – толькі 8 гадоў: у 1920 г. помнік быў разбураны палякамі, захаваўся толькі маналітны пастамент.
У 1962 г. да 150-годдзя памятнай бітвы быў пастаўлены новы 3-метровы помнік – стэла прызматычнай формы з умантаванымі ў яе чыгуначнымі плітамі. На іх – рэльефныя выявы воінаў каля гарматы з карцеччу і сялян з рагацінамі і віламі ў руках.
Побач з помнікам знаходзіцца мемарыяльны гай з дзевяццю брацкімі магіламі расійскіх салдат.
Мемарыяльныя помнікі ў Студзёнцы
Непадалёк ад вёскі Студзёнка, на левым беразе Бярэзіны, таксама маецца свой мемарыяльны комплекс у гонар расійскіх воінаў. Ён уяўляе сабой камень-валун з памятным надпісам і пастаўлены быў у 1962 г. да 150-годдзя перамогі над арміяй Напалеона.
Недалёка ад яго, за 500 метраў на паўночны ўсход ад вёскі, каля дарогі Барысаў-Зэмбін знаходзіцца абеліск, пастаўлены ў 1965 г. у гонар вядомай падзеі.
Таксама не так даўно ў вёсцы з’явіўся і французскі мемарыял: помнік палеглага аголенага воіна на сцягу, дрэўка якога ўздымае ў неба арол.
Брацкая магіла французскіх жаўнераў у Студзёнцы
Сімвалічна, што непадалёк ад Студзёнкі было вырашана пахаваць французаў, якія палеглі на беларускіх землях у 1812 г. Першае французскае пахаванне на грамадзянскіх могілках вёскі адбылося 25 лістапада 2007 г.: тут пахавалі рэшткі 223 жаўнераў, знойдзеных каля в. Селішча Вілейскага р-на.
Праз год тут перазахавалі рэшткі 108 жаўнераў, знойдзеныя ў Барысаве, а ў 2012 г. яшчэ 110 рэштак жаўнераў Вялікай арміі, знойдзеных каля в. Гарбаўшчына Лагойскага р-на. Над пахаваннямі знаходзяцца гранітныя мемарыяльныя шыльды і помнік аўтарства барысаўскага скульптара Мікалая Капшая.
“Дом Напалеона” у Старабарысаве
У Старабарысаве ў ноч з 13 на 14 лістапада 1812 г. спыняўся Напалеон. Лічыцца, што заночыў французскі імператар ў доме кіраўніка маёнтка, ад якога з пачатку ХІХ ст. нічога, апроч прыгожай легенды, не засталося.
Напрыканцы ХІХ ст. гэты будынак быў грунтоўна рэстаўраваны і дабудаваны, а ў савецкі час неаднаразова перабудоўваўся і цалкам страціў свой пачатковы выгляд і гістарычнае значэнне.
Тым не менш напачатку ХХ ст. Раманавы (царская сям’я была ўласнікам старабарысаўскага маёнтка) ганарыліся гэтым будынкам: найбольш шаноўныя госці сядзібы заставаліся ночыць менавіта тут. У будынку на той час было 12 пакояў, сенцы і хатняя капліца.
Добро пожаловать в реальность!