На Youtube-канале Свабода Premium прайшла трансьляцыя з удзелам публіцыста і грамадзкага дзеяча Сяргея Навумчыка.
— Ёсьць шмат падставаў меркаваць, што выбары 2025 году ня будуць ні свабоднымі, ні дэмакратычнымі. Таму ў гэтай праграме мы гаворым пра тое, што будзе пасьля 26 студзеня 2025 году. Праз 4 дні — інаўгурацыя прэзыдэнта ЗША. Як прыход да ўлады Дональда Трампа можа паўплываць на стаўленьне Злучаных Штатаў і Захаду ў цэлым да Лукашэнкі і дэмакратычнага руху?
— Мы ўступаем у сьвет, калі палітыку, увогуле жыцьцё вызначае не міжнароднае права, а сіла. У каго больш зброі — у таго больш сілы. А калі яшчэ ёсьць ядзерная зброя...
Байдэн днямі абсалютна слушна сказаў пра пагрозу алігархіі. Я б гэта назваў пагрозай простых, прымітыўных рашэньняў. Але гэтая пагроза ўзьнікла як вынік нерашучасьці ягонай адміністрацыі. Трамп шмат у чым — вынік гэтай нерашучасьці Байдэна, няздольнасьці прымаць сьмелыя, рызыкоўныя рашэньні там і тады, дзе і калі іх трэба прымаць.
Ну а зараз, пасьля нерашучасьці Байдэна, мы будзем бачыць рашэньні сьмелыя, але простыя, калі хочаце, прымітыўныя. Як у бізнэсе, дзе інтарэсы больш слабых гульцоў часта проста не бяруцца пад увагу.
Што датычна стаўленьня Захаду да Лукашэнкі. Тое, што адбудзецца 26 студзеня, ня будзе прызнана свабоднымі і дэмакратычнымі выбарамі. Лукашэнка ня будзе прызнаны дэ-юрэ легітымным прэзыдэнтам. Гэта адназначна.
Але можа быць так, што ён будзе прызнаны кіраўніком Беларусі дэ-факта. Як, напрыклад, пасьля 1996, 2010 ці 2015 гадоў.
На сёньняшні дзень, падабаецца гэта каму ці не, апазыцыйныя сілы ў міжнародных стасунках прадстаўляе Сьвятлана Ціханоўская.
Сапраўды, узровень кантактаў з Вашынгтонам будзе меншы, і справа ня толькі ў Трампе — гэты ўзровень быў меншы апошні час, калі параўноўваць, напрыклад, з 2021 годам. А новая адміністрацыя Трампа, як я ўжо казаў, будзе рабіць буйныя крокі і гуляць з буйнымі гульцамі, па мінімуме зьвяртаючы ўвагу на суб’екты меншага памеру, кшталту Беларусі.
У Эўропе, думаю, Ціханоўская будзе мець лепшыя пазыцыі. Я ня згодны з тымі, хто кажа, што, паколькі 5-гадовы тэрмін яе паўнамоцтваў сканчаецца, дык пасьля жніўня 2025 году сувязі Ціханоўскай з эўрапейскімі структурамі зьвядуцца да нуля. Не зьвядуцца. Эўрапейскія палітыкі захочуць мець нейкі кантакт з прадстаўнікамі апазыцыі — гэтак было заўсёды.
І тут узьнікае вялікая праблема. Адразу агаваруся, што калі я кажу «Ціханоўская», маю на ўвазе ня столькі Сьвятлану Ціханоўскую, да якой захоўваю чалавечую сымпатыю, колькі структуры вакол яе. На сёньняшні дзень мы бачым манапалізм у стасунках зь міжнароднай супольнасьцю. Ведаю, што ў атачэньні Ціханоўскай не падабаецца такі тэрмін, але тым ня менш, па факце — манапалізм.
Паўтараю, што на сёньня Ціханоўская абраная Захадам як прадстаўніца апазыцыі (як у свой час быў абраны Мілінкевіч), і нікога іншага Захад слухаць ня хоча (як у 2012 годзе ён не хацеў слухаць Пазьняка, слухаў толькі Мілінкевіча). Добра гэта ці дрэнна? Дрэнна, на мой погляд, бо бачная толькі адна пазыцыя, толькі адзін пункт гледжаньня. Але гэта — рэальнасьць. І калі лідэры іншых рухаў, той жа Зянон Пазьняк, хочуць данесьці да Захаду сваю пазыцыю, яны павінны выкарыстоўваць для гэтага магчымасьці Ціханоўскай.
Але я скажу і іншае. Калі Ціханоўская ня зробіць крокаў у бок сваіх апанэнтаў унутры апазыцыі, не пакладзе канец гэтаму манапалізму — праз два-тры гады яе як палітычнага дзеяча ня будзе.
— Выданьне «Медуза» апублікавала матэрыял пра тое, як расейскай эліце бачыцца будучыня пасьля вайны, ці прынамсі пасьля яе замарожваньня. Адзін з варыянтаў — анэксія Беларусі. Маўляў, не атрымалася захапіць Украіну, дык парадуем расейцаў далучэньнем Беларусі. Гэта рэалістычны сцэнар?
— Яшчэ ў 2022 годзе я пісаў, што Пуцін возьме Беларусь як «суцяшальны прыз» у тым выпадку, калі яму ня ўдасца ўзяць Украіну. І гэта адбылося б адназначна. Пры ўмове, што яго б з Украіны вытурылі — але ягоны рэжым застаўся б. Яму патрэбна было б кампэнсаваць відавочную паразу, і Беларусь 100% спыніла б існаваньне як незалежная дзяржава.
Цяпер ясна, што з Украіны яго ня выганяць, ён прадставіць будучае пагадненьне (калі яно будзе) як сваю перамогу.
Таму прычынаў хутка ажыцьцявіць анэксую Беларусі ў Пуціна будзе меней, але гэта не азначае, што Крэмль аслабіць кантроль над Беларусьсю. Наадварот.
Паколькі перамір’е будзе скарыстанае Пуціным для перафарматаваньня перад новай агрэсіяй, ужо на краіны Усходняй Эўропы, а Беларусь зьяўляецца тут ключавым элемэнтам хаця б з прычыны геаграфічнага становішча — ціск Масквы будзе ўзмацняцца.
І ў гэтым сэнсе перад Беларусьсю, перад намі паўстаюць вельмі цяжкія часы, бо ваенную і эканамічную экспансію Расея спалучае са зьнішчэньнем беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьці.
Вось гэта можа быць сапраўды самым страшным. Бо нават страчаную незалежнасьць можна аднавіць, калі застаецца нацыя (прыклад — 1918 ці 1991 год). Калі ж нацыя зьнішчаная — былая незалежная краіна ператвараецца ў безнадзейную тэрыторыю.
— Ці будзе ступень рэпрэсіўнасьці зьмяншацца пасьля выбараў? Пакуль мы бачым калі не ўзмацненьне, дык прынамсі паглыбленьне рэпрэсіяў. А што будзе пасьля 26 студзеня?
— Я ня бачу ніякіх аб’ектыўных перадумоваў для спадзеваў на зьмяншэньне рэпрэсіяў. Лукашэнка прыйшоў да ўлады ў 1994-м на падмане, і шмат гадоў захоўваў уладу падманам, сілай і падтрымкай Масквы. З пэўнага часу дадаўся і страх, які сёньня апанаваў грамадзтва. І вось гэты страх — гарантыя лукашэнкаўскай улады, таму ён павінен працягваць трымаць грамадзтва ў стане пэрманэнтнага страху.
Іншая справа, што можа зьмяніцца фармат рэпрэсій, будзе менш гучных імёнаў, бо ў асноўным яны ўжо перасаджалі ўсіх, да каго маглі дацягнуцца. Але пастаянныя арышты і суды будуць працягвацца. Тут не павінна быць ніякіх ілюзій.
Ня трэба ілюзій і пра самастойнасьць грамадзянскай актыўнасьці.
Але можна толькі нізка пакланіцца тым у Беларусі, хто ў цяперашніх умовах тэрору знаходзіць спосабы пісаць і выдаваць беларускія кніжкі, ажыцьцяўляе нейкія беларускія культурніцкія ініцыятывы.
— Лукашэнка ў навагоднім віншаваньні сказаў пра «зьмену пакаленьняў у бліжэйшы час». Потым сёлета ён некалькі разоў гэтую тэзу паўтарыў. 26 студзеня можа даць старт падрыхтоўкі да транзыту ўлады ў 2030 годзе (ці раней)?
— Мне дзіўна, калі нехта апошнія заявы Лукашэнкі пра «зьмену пакаленьняў» успрымае як сыгнал пра ягоны сыход, як намер «транзыту ўлады». Сказаць Лукашэнка можа што заўгодна. Прыгадайце, ён і пасьля жніўня 2020 году казаў, што «магчыма, крыху пераседзеў на пасадзе». І што?
Канешне, ён зацікаўлены ў «зьмене пакаленьняў» — на ўзроўні кіраўнікоў сілавых структураў, каб рэпрэсіі рабіліся больш жорстка і вытанчана, на ўзроўні эканамічных міністраў — каб яшчэ болей выцягваць сокі з народа.
Але — сваю ўладу ён не аддасьць, у гэтым сэнсе ня будзе «транзыту ўлады». Такія асобы, як Гітлер, Сталін, Лукашэнка не аддаюць уладу транзытам — да моманту, пакуль не адбываецца ўласны іх «транзыт» у іншы сьвет.
Добро пожаловать в реальность!