Улады працягваюць раскручваць тэму «генацыду беларускага народу» ў часы Другой сусветнай вайны, піша Салідарнасць. Як да гэтага варта адносіцца? Вось якія думкі былі выказаныя падчас круглага стала, які зладзіў Беларускі інстытут публічнай гісторыі.
Дзеянні карнікаў «трэба кваліфікаваць не як генацыд, а як злачынствы супраць чалавечнасці»
Гісторык Павел Церашковіч з улікам таго, што тэрмін «генацыд» мае юрыдычны характар, так выказаўся пра дзеянні акупантаў: «Нельга сказаць, што яны былі накіраваныя на тое, каб знішчыць беларусаў як нацыянальную ці этнічную групу».
На яго думку, дзеянні карнікаў у Беларусі ў гады вайны «трэба кваліфікаваць не як генацыд, а як злачынствы супраць чалавечнасці».
– Відавочна, што падчас Другой сусветнай вайны ў Беларусі і іншых краінах мэтанакіравана як групу знішчалі габрэяў – вось гэта быў генацыд, – дадаў гісторык.
Церашковіч лічыць, што беларускія ўлады ў сапраўдным даследаванні не зацікаўленыя. Напрыклад, ёсць пытанні наконт таго, дык колькі ж насамрэч беларусаў загінула падчас вайны.
– Адкуль узяліся ўсе гэтыя лічбы – «кожны трэці», «кожны чацвёрты»? Як лічылі?
Пасля акупацыі пры следчых дзеяннях масавыя пахаванні мерылі крокамі і прыблізна вылічвалі, колькі там можа ляжаць людзей – напрыклад, ля Трасцянца. Гэта прыблізныя лічбы.
Калі ўзяць статыстыку, то ў 1941 годзе на тэрыторыі Беларусі ў сучасных межах жыло 9 мільёнаў 92 тысячы чалавек. Першая пацверджаная пасляваенная статыстыка – 1950 год: 7 мільён 745 тысяч чалавек.
У пасляваенныя гады насельніцтва даволі хутка павялічвалася, штогадовы прырост складаў каля 130 тысяч чалавек. Калі ўсё палічыць, то атрымліваецца, што на пачатак 1946 года на тэрыторыі Беларусі жыло 7 мільёнаў 217 тысяч чалавек.
Такім чынам страты складаюць 1 мільён 875 тысяч чалавек альбо 20,6%. Гэта, безумоўна, жахлівыя лічбы, гэтыя чалавечыя ахвяры – адныя з самых вялікіх на тэрыторыі Еўропы. Але гэта не «кожны трэці», не «кожны чацвёрты».
«З прывязваннем да змагання з сучаснымі пратэстамі дыскрэдытуецца сама тэма»
Гісторык Ірына Кашталян лічыць, што сапраўдныя даследаванні пра наступствы і ахвяр вайны маглі быць каштоўнымі для адукацыйных праграм, для працы з моладдзю. Аднак кампанія беларускіх улад пад назвай «генацыд беларускага народа» мае відавочна маніпулятыўны і палітызаваны характар.
– Самае страшнае, што з прывязваннем да змагання з сучаснымі пратэстамі дыскрэдытуецца сама тэма, – адзначыла Кашталян.
Выданні пра «генацыд беларускага народа» не вытрымліваюць прафесійнай крытыкі.
– Каб асэнсаваць усе падзеі трэба не мець забароненых тэм. Падымаецца тэма калабарацыянізму, але мы не чуем нічога пра злачынствы ўласаўцаў. А некаторыя так пачынаюць развіваць тэму, што за тымі беларускімі калабарантамі не бачна нацысцкіх злачынстваў, – адзначыла гісторык.
Акадэмічны дырэктар Беларускага інстытута публічнай гісторыі Аляксей Ластоўскі дадаў: генпракуратура дзейнічае настолькі палітызавана, што гэта «больш адчужае, чым прымушае прыслухацца да горкіх ведаў».
«У абласных цэнтрах паставілі помнікі пра «генацыд беларускага народу», а ў месцах, дзе гарэлі вёскі з людзьмі, няма ніякіх пазнак»
Гісторык Уладзімір Лобач распавёў пра размовы з жыхарамі беларускіх вёсак:
– Я не чуў і не сустракаў у вёсках такіх словазлучэнняў як «Вялікая Айчынная вайна», «подзвіг савецкага народа», «усенародная падтрымка партызан». Не гавораць там і такіх словаў як «Другая сусветная вайна», «акупацыя», «калабарацыя», «генацыд». Людзі акрэсліваюць усё базавымі зразумелымі словамі. Самая частае слова, якое я чуў ва ўспамінах, – страх.
…З аднаго боку трэба разумець, што ў перспектыве чакала беларусаў. У заплечніку кожнага нямецкага салдата была брашурка пра недачалавека – гэта пра нас, умоўна кажучы. Ніякіх ружовых перспектыў для беларусаў не было і не планавалася
З іншага боку відавочна, што сама тэрміналогія «генацыд беларускага народу» выкарыстоўваецца ў прапагандысцкіх мэтах. Калі разгарнуць кнігу генпракуратуры «Генацыд беларускага народу», то нельга не заўважыць, што раздзел пра выступленні 2020 года, якія падаюцца пад маркай калабарацыянізму і аднаўлення нейкіх нацысцкіх практык, займае большы аб’ём, чым раздзел пра ўласна нямецкія злачынствы.
Што ёсць абсалютна паказальным, чаму гэта тэма так гучна ўладамі актуалізуецца. Відавочна, што з народным успрыманнем бяды і трагедыі гэта не мае нічога агульнага.
У кожным абласным цэнтры паставілі помнік пра «генацыд беларускага народу», тады як (магу засведчыць як палявік) у рэальных месцах, дзе гарэлі нашы вёскі, у тым ліку з людзьмі, можна ўбачыць толькі пусткі і калгасныя палеткі – без ніякай пазнакі, што тут адбылося ў страшныя гады вайны.
Добро пожаловать в реальность!