У 1937 годзе, 86 гадоў таму, меркавана ва ўрочышчы Курапаты, былі расстраляныя больш за 100 беларускіх дзяржаўных, грамадскіх, культурных дзеячаў, навукоўцаў, работнікаў адукацыі. Сярод іх 22 літаратары: паэты, празаікі, перакладчыкі, крытыкі — таму гэтая трагічная ноч увайшла ў гісторыю пад назвай «Ноч расстраляных паэтаў». Ва Ўроцлаве ўздгадалі забітых.
Як распавяла EX-PRESS.BY барысаўчанка, вечар памяці складаўся з трох частак. Госці пазнаёміліся з паэтамі і пісьменнікамі, расстралянымі ў жудасную ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 года ў Менску. Паслухалі іх творы, пачулі вершы паэтаў, якія нягледзячы на рэпрэсіі, ссылкі, перажылі тыя жудасныя часы, а таксама творы беларускіх палітвязняў, якія зараз знаходзяцца за кратамі, і вершы беларусаў, якія зараз жывуць ва Ўроцлаве.
«Адпусціце мяне, Курапаты»
Прыгожы, кранальны і моцны верш Анатолія Сыса дэкламавала беларуска Наталля. Каб адчуць і ўявіць атмасферу вечара, прапануем і вам прачытаць гэты верш.
Адпусціце мяне, Курапаты,
нават з куляю ў галаве,
да дзяцей, да жаны, да хаты.
Як там бацькаўшчына жыве?
Як там сад мой? Абрыдлі сосны,
нават камень не ўлежыць ніц.
Я вярнуся, такі ўжо лёс мой –
плакаць жвірам з пустых вачніц.
Адпусціце мяне да хаты.
Як жа так — прапусціць сяўбу?
Я ж да смертухны быў аратым,
я ж прашуся не на гульбу.
А ў залог вам пакіну кулю,
і — дадому, у Журавы!
Зайду ў двор, абдыму матулю,
пацалую, нібы жывы.
Гісторыю гэтай жудаснай ночы адкрыў для беларусаў Леанід Маракоў, пляменнік расстралянага ў «Ноч расстраляных паэтаў» Валерыя Маракова, любімага вучня Янкі Купалы.
Самаму старэйшаму з забітых, празаіку і публіцысту Янку Нёманскаму, споўнілася 47 год, а сярод самых маладых — паэт і перакладчык Юлій Таўбін (26 год), літаратурны крытык Пётр Хатулёў, педагог і школьны настаўнік Іван Жылуцкі, якім было па 25 гадоў.
Паміж асноўнымі часткамі прафесійна і яскрава выступаў натхняльны і кранальны інструментальны гурт «Журавіны». Складаны лёс нашага народа, мары аб волі і лепшай долі знайшлі сваё адлюстраванне ў народных песнях. Гурт выканаў вядомыя песні «Шумныя бярозы» і «Ой, рэчанька, рэчанька», а таксама драматычны «Накцюрн До мінор op.48 n.1» Фрыдэрыка Шапэна.
Слухачы пачулі «Адажыа» з балету «Маленькі прынц». Гэта музыка стала вядомая пасля выхаду ў свет фільма па аповесці Караткевіча «Дзікае паляванне караля Стаха». Музыкі таксама выканалі народную песню «Явар і Каліна» і «Элегію» беларускага кампазітара Уладзіміра Солтана, а таксама знакамітую песню «Зорка Венера».
Цішка Гартны (сапраўднае імя — Зміцер Хведаравіч Жылуновіч — беларускі пісьменнік, паэт і перакладчык, грамадскі і дзяржаўны дзеяч, акадэмік АН БССР) пачаў друкавацца з 1908 у газеце «Наша ніва», быў ініцыятарам стварэння літаратурнай арганізацыі «Полымя». У 1925 прымаў удзел у Другой Усебеларускай канферэнцыі ў Берліне на баку БССР. Арыштаваны 15 лістапада 1936-га, пераведзены у 1937-м у Магілёўскую псіхіятрычную лячэбніцу, дзе і памёр (па афіцыйнай версіі ад гангрэны лёгкіх; па іншых звестках — скончыў жыццё самагубствам).
«Калі ты беларус — любі»
На жаль, гісторыя паўтараецца, і мы зноў апынуліся ў гэтай кропцы, як у 1937 годзе. Цяпер у нас ёсць свой 2020 год. Беларусы Ўроцлава прачыталі вершы палітвязняў, якія зараз знаходзяцца за кратамі.
Павел Севярынец, «Беларуская мова»
Беларуская — мова любові.
Ненавідзець — ня ў нашай крыві.
Бо сказана ў нашае мове:
«Пачынаецца ўсё з любві».
Беларуская — мова любові.
Толькі сэрцам магчыма пачуць:
Тут крыніцы бруяць у размове
І над кветкамі пчолы гудуць.
Беларуская — мова любові,
І, каб бліжні бяз клопату жыў,
Мы і родным у шчасці адмовім,
І сябе аддадзім на крыжы.
Беларуская — мова любові.
Гэтай мовы ў нас не адняць:
Мы і храмы, і замкі адновім,
Каб маліцца, спяваць і кахаць!
Беларуская — мова любові,
І калі ты яе збярог,
Нават у адзінюткім слове
Цябе ў вусны цалуе Бог.
Беларуская — мова любові:
Хрысціянаў з усіх краёў
У Самім Хрысце як аснове
Беларусь яднае наноў.
Адгукнецца ў Менску і Шклове:
«Не хлусі. Не крадзі. Не забі...»
Беларуская — мова любові.
Калі ты беларус — любі.
Павел Белавус, «Шчыра»
Непазбежна — навальніца!
У святле маланак твар.
Патаемная крыніца
запаліла ў небе жар.
Я не плачу — гэта неба
Дорыць слёзы мне свае.
Дзе хавацца? Бегчы трэба!
Чуеш, як маланка б'е?
Палічы да пяці і грымота
Разарве цішыню над зямлёю —
Гэта шчыра злуецца прырода,
Б'е маланка ўсмешкай крывою.
Там дзе шчыра — там кветкі ў полі
Навальніца падорыць світанку.
А хлусня, ты чуеш, ніколі
Не адолее ў бітве маланку.
Бі маланка, лупі да знямогі
Ўсіх вар'ятаў без жалю, без слоў,
Што так прагнуць сваёй перамогі
І не бачаць святло — толькі кроў.
Змые дождж і вар'ятаў, і катаў,
І шляхі ў наш сонечны гай,
Там узыйдзе чабор замест кратаў.
Чуеш пах? Гэта ён! Родны край.
— Напрыканцы варта дадаць, што памяць — наша спадчына і наша ўратаванне, тое, што ад нас ніколі не адбяруць. Памяць пра жывых людзей, сапраўдных беларусаў, якія калісьці жылі і цяпер жывуць у сваіх творах і дзеяннях. Мы мусім памятаць, каб не знікнуць самім, — кажа барысаўчанка.
Хочаце даслаць навiну? Пiшыце: @ex_presslive.
Добро пожаловать в реальность!