Асоба князя Барыса (канец 1040-х? – 1128) – заснавальніка горада, поўная загадак. Фактычна, кожны факт з яго біяграфіі (не толькі гады жыцця) праходзіць пад знакам пытальніка: верагодна, ён быў старэйшым сынам Усяслава Чарадзея, магчыма, да хрышчэння насіў імя Рагвалод, імаверна, сядзеў з бацькам у кіеўскай вязніцы…
Памяць пра сябе барысаўскі князь захаваў найперш праз валуны з выбітымі на іх крыжамі і надпісамі-зваротамі да Бога. Тыя камяні так і празвалі ў народзе – “Барысавы”.
Усяго Барысавых камянёў было зафіксавана сем. Усе яны былі выяўлены на тэрыторыі былога Полацкага княства, мелі выявы шасціканцовых крыжоў і надпісы кшталту “Господи помози рабу своему Борису” і цалкам адрозны лёс. Большасць з іх знаходзілася ў рэчышчы Заходняй Дзвіны. Прычына іх паўстання не адно стагоддзе турбуе даследчыкаў: хтосьці мяркуе, што гэта былі памежныя камяні, другія – што яны адзначалі мелі на рэках, трэція – што яны ўвекавечвалі памяць пра князя Барыса, чацвёртыя бачылі ў іх паганскія фетышы. Маскоўскі навуковец Б. Рыбакоў увогуле не звязвае іх паходжанне з князем Барысам, а прапануе іншую версію: праз камяні сяляне прасілі ў святога Барыса добрага ўраджаю. Беларускі даследчык М. Ермаловіч звязваў паходжанне камянёў з паходамі князя Барыса на яцвягаў у 1102 г. і земгалаў у 1106 г.
Але не будзем завастраць увагу на даследчыцкіх спрэчках і паспрабуем прасачыць за лёсам гэтых камянёў.
Камень каля в. Падкасцельцы
Гэты вялізны гранітны валун быў выяўлены за 5 кіламетраў на паўночны-захад ад Полацка, каля вёсцы Падкасцельцы. Камень меў 8 метраў у акружнасці і ляжаў у вадзе недалёка ад берага – вясной і напачатку лета ён быў заліты вадой поўнасцю. Валун меў выяву шасціканцовага крыжа (даўжынёй 1,5 метра) і надпіс з іменем Барыса. Яго напаткаў шчаслівы лёс: у 1981 г. камень быў перавезены ў Полацк і пастаўлены на Верхнім замку побач з Сафійскім саборам.
Камень каля былой в. Накоўнікі
Наступны камень размяшчаўся на 40 км ад Полацка ніжэй па плыні Заходняй Дзвіны. Ён быў яшчэ большы: меў у акружнасці 11 метраў. На ім быў выразна выбіты надпіс. У 1939 г. камень узарвалі савецкія вайскоўцы, што наступалі на тэрыторыю Польшчы.
Камень на месцы ўпадзенні Друйкі ў Заходнюю Дзвіну
Камень размяшчаўся пры ўпадзенні ракі Друйкі ў Заходнюю Дзвіну. Ён з’яўляўся найбольшым з Барысавых камянёў: меў 17 метраў у акружнасці, а вышыня высечанага крыжа складала 3 метры. Ён падзяліў лёс папярэдне ўзгаданага – быў узарваны ў 1939 г.
Камень каля в. Высокі Гарадзец (Талачынскі р-н)
Камень размяшчаўся на сушы ў раёне Друцка. На амаль квадратнай пліце высечаны васьміканцовы крыж і надпіс “Господи помози рабу своему Борису многа лета”. Археолаг Г. Штыхаў мяркуе, што гэты надпіс быў зроблены ў 1127 г. з выпадку заканчэння вайны і вяртання ўжо хворага Барыса на прастол у Полацк. У 1936 г. камень быў узарваны, а яго асколкі, як лічыцца, пайшлі на пабудову магістралі Мінск-Масква.
Камень каля в. Камена (Вілейскі р-н)
Камень размешчаны на сушы і захаваўся да нашага часу. На ім высечаны крыж і маецца надпіс: “Воротишин крест, господи, помози рабу своему”.
Зараз камень знаходзіцца на агародзе прыватнага дома за 100 метраў ад правага берага р. Вілія.
Камень каля в. Друя
Камень быў выяўлены толькі ў 1896 г., значна пазней за іншыя.
Але яму пашанцавала – ён захаваўся да нашых дзён, хоць і трэснуў падчас транспартавання ў 2002 г. на адну з плошчаў Друі. Надпісы і крыж на валуне амаль нябачныя.
Камень каля ўпадзення Павянушкі ў Заходнюю Дзвіну
Самы маленькі з Барысавых камянёў зрабіў самае вялікае падарожжа: у 1879 г. па даручэнні графа М. Уварава ён быў перавезены ў Музей Маскоўскага археалагічнага таварыства. Зараз ён знаходзіцца ў маскоўскім музеі-запаведніку “Каломенскае”.
Добро пожаловать в реальность!