Зараз шмат гаворыцца пра "выбары" ў беларускі парапарламент за мяжой. На дадзены момант гэта выглядае з большага як чарговая палітычная авантура, піша палітолаг Павел Усаў.
Хаця стварэньне такога воргану, як і іншых, само па сабе, было патрэбнай рэччу яшчэ 2 гады таму. Ідэі таксама маюць свой тэрмін сьвежасьці. Пратэрмінаваныя ідэі наносяць больш шкоды, а не добрага.
1. Каб выбары нейкім чынам выглядалі як выбары (за мяжой зрабіць гэта вельмі цяжка, асабліва зараз), як мінімум патрэбна, для пачатку, ўласная незалежная і аўтарытэтная выбарчая камісія. Не будзе такой камісіі, не будзе ніякіх выбараў.
- Гэтая камісія магла б распрацаваць рэгламент выбарчага працэсу;
- Падлічыць умоўную колькасьць людзей, якія б маглі прыняць удзел у выбарах (каб модна было казаць пра рэпрэзэнтатыўнасьць);
- Прадумаць механізм афлайн выбараў, (а не выключна праз інтэрнэт), а для гэтага патрэбны палявыя выбарчыя камісіі.
Дзейнасьць камісіі паказала б хаця б нейкае падабенства дэмакратычнасьці, празрыстасьці, адказнасьці.
Выбары - вялізарны маштаб працы (які павінен арганізаваць ні Офіс, ні кабінет, ні КС, а ўмоўна незалежная аўтарытэтная выбарчая камісія). Канешне ж устане пытаньне, а хто і як будзе прызначаць ВК? Зноў нехта на каленцы напіша "сакрэтны дакумент"? Магчыма, больш менш прымальны варыянт - незалежныя грамадскія дзеячы якія не ўваходзяць ні ў КС, ні ОСТ, ні Кабінет, хаця прадстаўнік можа быць. Напрыклад, старшынёй ВК мог бы быць А.Талерчык, альбо Н.Пінчук (+ 10 сябраў).
Без усіх гэтых базавых дэмакратычных механізмаў "выбары" пераўтворацца ў пахавальны звон для усёй беларускай апазіцыі за мяжой.
Я ўжо не кажу пра зацікаўленасьць і мабілізацыю людзей (якія не будуць разумець навошта ўсе гэта), рэсурсы, якія трэба накіраваць на арганізацыю гэтага працэсу, каб ён прыгадваў хаця б здаля выбары, ну і самае галоўнае - унутраную канстытуцыю для апазіцыйных структур: хто за што адказвае, каго кантралюе і г.д., іх механізмы ўзаемадзеяньня. Дзейнасьць "КС" збольшага паказала, што гэта кішэнная структура, якая ні на што не ўплывае і нікому не патрэбна.
Самае галоўнае, як дэкларуецца, выбары апазіцыі павінны стаць ідэалагічнай і інстытуцыянальнай альтэрнатывай для рэжымных выбараў. То бок прыкладам чыстай дэмакратыі і выражэньнем волі народа, а не ўнутранай кулуарнай валтузьнёй. Гэта важная місія і палітычная мэта, на кон ставіцца здольнасьць апазіцыйных структур не толькі арганізаваць і стварыць нешта сэнсоўнае, але і мабілізаваць на гэтую актыўнасьць (удзел) прынамсі каля 1 млн., грамадзянаў. Каб можна было б прэтэндаваць на статус дэмакратычнага, рэпрэзэнтатыўнага і легітымнага парапарламенту.
2. Есьць і другі варыянт - непрамыя выбары. Калі зьбіраецца ўсебеларускі нацыянальны ўстаноўчы сход (кангрэс, з’езд) з 1000 дэлегатаў, які і выбірае са свайго складу Раду Прадстаўнікоў (парапарламент), які ў сваю чаргу фарміруе Выканачую Раду (Кабінет).
Але арганізацыя працэсу таксама будзе патрабаваць аўтарытэтнай камісіі, распрацаваных працэдур. У сукупнасьці людзей, часу (6 месяцаў ад зараз) і фінансаў.
Рэалізацыя першага, ці другога варыянту хоць у нейкай ступені дазволіць быць блізкімі да дэмакратычнасьці і сур’езнасьці, а ў перспектыве прэтэндаваць на ўладу ў пераходны перыяд у Беларусі.
3. Той факт, што ОСТ актыўна ўзяўся за прасоўваньне "выбараў", азначае, што менавіта новая форма КС, "парапарламент" будзе намашчаць Ціханоўскую ў 2025 годзе на палітычнае лідарства. Справа ў тым, што С.Ціханоўская фармальна толькі электаральны лідар, не рэвалюцыйны, не ідэалагічны, не харызматычны, а выключна электаральны. І прыдуманае саманазваньне "прэзідэнт-элект" мае часовыя абмежаваньні да 2025 году. Без іншых формаў і механізмаў легітымізацыі Ціханоўскай "прэзідэнт-элект" пераўтворыцца ў прэзідэнта-узурпатара.
Канешне, нейкім цудам можа з’явіцца ўсеагульная любоў, якая абдорыць Сьвятлану Ціханоўскую статусам пажыцьцёвага лідарства. Але і гэтую любоў трэба нейкім чынам прадэманстраваць праз інстытуты.
Таму патрэбна арганізацыя (і вельмі якасная) выбараў у парапарламент, каб у 2025 годзе Ціханоўская магла атрымаць, ці зацьвердзіць свой электаральны/палітычны статус.
Ізноў, ужо зараз неабходныя распісаныя механізмы, працэдуры і дакументы (унутраная канстытуцыя), каб гэта хоць нейкім чынам выглядала дэмакратычна.
4. Гледзячы на тое, як разгортваюцца падзеі, і бяручы пад увагу працэсы, якія адбываліся да 2020 году, то Захад бліжэй да 2025 і асабліва пасьля 2025 году пачне шукаць магчымасьцяў камунікацыі з лукашэнкаўскай уладай (пры умове, што будзе працягвацца вайна, альбо наступіць перамiр’е, а Беларусь яшчэ захавае форму незалежнай краіны). Парадаксальна, але зьнішчэньне незалежнасьці Беларусі захавае "статус" і прадоўжыць жыцьцё існуючых апазіцыйных структур.
Добро пожаловать в реальность!