Ужо другі раз за кароткі час Аляксандр Лукашэнка наведвае заходнюю мяжу і выступае з ваяўнічымі заявамі. Такімі крокамі ён палохае грамадзтва і стварае вобраз, які атаясамліваецца з вайной, пiша палiтолог Валер Карбалевiч на "Свабодзе".
Тым больш што гэта вобраз падмацоўвае рэальная палітыка афіцыйнага Менску. Але сацыёлягі даводзяць, што многія людзі нават на гэтым тле ўспрымаюць Лукашэнку як гаранта міру і няўцягваньня Беларусі ў вайну.
2 красавіка падчас паездкі ў Горадзенскую вобласьць Лукашэнка заявіў:
«Мы рыхтуемся да вайны, я пра гэта кажу шчыра».
Трэба зазначыць, што падобнага кшталту рыторыку ён ужывае не ўпершыню. Напрыклад, 20 лютага падчас пашыранай нарады ў пытаньнях бясьпекі Лукашэнка маляваў карціну непазьбежнага канца сьвету:
«Абстаноўка ў свеце настолькі сур’ёзная, што неабходна адкінуць усе ілюзіі аб магчымасьці дыпляматычнага ўрэгуляваньня глябальнага канфлікту».
Галоўная выснова тады была зроблена такая: нас чакае вайна, «таму мы павінны быць да яе гатовыя і мэнтальна, і стратэгічна».
Такімі апакаліптычнымі заявамі Лукашэнка палохае народ і стварае вобраз, які атаясамліваецца з вайной. Тым больш што гэта вобраз падмацоўвае рэальная палітыка афіцыйнага Менску. Падтрымка нападу Расеі супраць Украіны робіць Беларусь саўдзельніцай агрэсіі, што зафіксавана ў дакумэнтах міжнародных арганізацый. Разьмяшчэньне на беларускай тэрыторыі расейскай ядзернай зброі стала крокам, які моцна павялічвае верагоднасьць уцягваньня Беларусі ў ваенны канфлікт. У краіне праводзіцца палітыка бясконцай мілітарысцкай ліхаманкі. Пастаянна ладзіцца праверка боегатоўнасьці вайсковых падразьдзяленьняў, арганізуюцца вучэньні, фармуюцца структуры тэрытарыяльнай абароны, народнага апалчэньня і інш.
Здавалася, у такім разе слоган «Лукашэнка — гэта вайна» павінен быў бы трывала прычапіцца да яго. Аднак насамрэч усё больш складана і супярэчліва. Вядома, што прыхільнікі і праціўнікі Лукашэнкі ў любым пытаньні ацэньваюць яго процілеглым чынам, што б той ні рабіў. Але тут важнае значэньне маюць настроі той публікі, якая вагаецца.
Розныя сацыялягічныя апытаньні апошніх двух гадоў фіксуюць пэўнае павялічэньне даверу насельніцтва да ўлады ў параўнаньні з 2020 годам. Гэта тлумачыцца і масавай эміграцыяй праціўнікаў існага рэжыму, і рэпрэсіямі супраць незалежных мэдыя і іх спажыўцоў, і вайной, якая хіснула ў бок улады ўсіх сыпматызантаў Расеі.
Але сацыёлягі даводзяць, што многія людзі ўспрымаюць Лукашэнку як гаранта міру і няўцягваньня Беларусі ў вайну. На тле рыторыкі і рэальных дзеяньняў беларускага кіраўніцтва ў гэтым бачыцца пэўны парадокс масавай сьвядомасьці. Чаму так адбываецца?
Ёсьць некалькі прычын такога парадоксу. Па-першае, заявы Лукашэнкі, як звычайна, вельмі супярэчлівыя. Адначасова з ваяўнічай рыторыкай ён актыўна выкарыстоўвае міралюбівы тон. Вось, напрыклад, падчас паездкі ў Горадзенскую вобласьць 2 красавіка разам з заявай, што «мы рыхтуемся да вайны», гучалі і іншыя наратывы:
«Я хочу, каб вы, вашы дзеці і ўнукі жылі ў спакойнай, мірнай краіне... Нікому ня верце, што мы хочам ваяваць».
Акрамя таго, Лукашэнка ўвесь час заклікае да спыненьня вайны ва Ўкраіне і да мірных перамоваў. Нават прапануе сябе ў якасьці пасярэдніка. Тое, што заклік адрасаваны толькі аднаму боку канфлікту (Украіне) і на практыцы азначае капітуляцыю Кіева, неяк застаецца «за кадрам».
І розная аўдыторыя чуе тое, што хоча чуць, то бок успрымае тую інфармацыю, якая супадае зь яе ўяўленьнямі.
Па-другое, абываталь ацэньвае сытуацыю на кантрасьце з Украінай. У параўнаньні з той кровапралітнай вайной, якая ідзе ў суседняй дзяржаве, людзі па-іншаму ацэньваюць мір у сваёй краіне.
Па-трэцяе, вайна стала шокам для беларускага грамадзтва, зьявіўся страх быць уцягнутымі ў ваенны канфлікт. Падчас такога псыхалягічнага стрэсу людзям патрэбна нейкае апірышча. І такое апірышча яны бачаць ва ўладзе, якой бы яна ні была. Іншай жа няма. Інстынкт самазахаваньня штурхае ў бок дзяржавы, каб неяк схавацца за яе плячыма.
Такім чынам, у некаторым сэнсе паўтараецца посткрымскі эфэкт. Нагадаю, што пасьля 2014 году Лукашэнка эфэктыўна выкарыстаў вайну ва Ўкраіне, захоп Расеяй Крыму і Данбасу, каб падвысіць свой рэйтынг. Тады ён беспраблемна правёў прэзыдэнцкую кампанію 2015 году, прапануючы грамадзтву бяспройгрышны мэсэдж: ня важна, што ў нас нізкія заробкі і пэнсіі, затое пануюць мір, спакой, бясьпека, параўнайце з тым, што творыцца ва Ўкраіне.
Пасьля 2020 году дзяржаўная прапаганда даводзіла, што калі б падчас прэзыдэнцкіх выбараў перамаглі праціўнікі Лукашэнкі, то ў Беларусь прыйшла б вайна. На першым часе гэта для абсалютнай большасьці беларусаў гучала дзікавата. Але пасьля нападу Расеі на Ўкраіну 24 лютага 2022 году такі тэзіс пачаў успрымацца пэўнай часткай насельніцтва як праўдападобны сцэнар.
Па-чацьвёртае, спрацоўвае чыньнік, калі людзі паўсьвядома адрынаюць непрыемную, нэгатыўную інфармацыю. Напрыклад, ня хочуць верыць, што Беларусь удзельнічае ў вайне, што зь беларускай тэрыторыі адбыўся напад на Ўкраіну. Таму інстынктыўна хаваюцца ад рэальнасьці за зручнымі мітамі, якія прапануе афіцыйная прапаганда.
А сам Лукашэнка маніпулюе сэнсамі «мір» і «вайна», каб падтрымліваць сытуацыю напружанасьці ў грамадзтве, штучна ствараць сытуацыю «крэпасьці ў аблозе», каб мабілізаваць дзяржаўны апарат і чыніць жорсткі перасьлед апанэнтаў. Так гуляць са страхамі людзей перад вайной можна дастаткова доўга.
Добро пожаловать в реальность!