У дакумэнтальным праекце Радыё Свабода «Антошкіна, 3» дзевяць былых палітзьняволеных жанчын расказваюць пра катаваньні холадам у ШЫЗА, забароненыя пачуцьці, сястрынства і пра тое, як захаваць сябе ў нечалавечых умовах і дзе знайсьці сілы выжыць.
Ларыса Шчыракова, журналістка, 52 гады
— У СІЗА я прачытала кнігу Віктара Франкла «Скажы жыцьцю „так“». Аўстрыйскі псыхатэрапэўт апісвае свой досьвед у нямецкім канцлягеры.
Адна з фундамэнтальных ягоных думак — чалавеку патрэбны сэнс. Калі ты ня можаш паўплываць на сытуацыю, трэба проста зьмірыцца. Хрысьціяне называюць гэта пакораю, а псыхолягі — прыняцьцем.
Я проста прыняла тое, што знаходжуся ў калёніі і не хачу там пакутаваць. Я не хачу, каб гэтыя тры гады сталі змарнаванымі.
Жыцьцё мінае, і я ня ведаю, колькі мне яшчэ часу адведзена. Таму я максымальна застануся сабой і буду рабіць тое, што рабіла заўсёды.
На волі я сьпявала — і ў турме таксама сьпявала. Магчымасьцяў было значна менш, але ўсё ж сьпявала. На волі я вучыла замежныя мовы — і ў турме я працягвала іх вучыць, хаця адміністрацыя пастаянна стварала перашкоды.
Вольга Такарчук, блогерка, 43 гады
— Мне не хацелася быць жанчынай у калёніі. Мне было ўжо ўсё роўна, як я апранута, — я сябе проста не ўспрымала. Да затрыманьня я любіла прыгожа апранацца. Для мяне было важна нават сьмецьце выносіць акуратнай, зь лёгкім макіяжам. А калі трапляеш у турму, табе становіцца абсалютна абыякава. Там усё бруднае, пракуранае, душ — раз на тыдзень.
У мяне быў мінімальны набор для макіяжу, але за ўвесь гэты час жаданьне падфарбавацца ўзьнікала ўсяго некалькі разоў. Таму мяне шчыра захаплялі дзяўчаты, якія ўсё ж фарбаваліся.
Марыя Калесьнікава заўсёды была з чырвонай памадай: дзе б яна ні была — на ёй абавязкова была чырвоная памада, гэта сьвятое.
Я адчувала сябе страшнай — у гэтай убогай вопратцы, у хустцы, у ватоўцы і жахлівым абутку. Але супрацоўнікі калёніі ацэньваюць цябе паводле таго, ці зашпіленыя ўсе гузікі і ці выгладжаны каўнерык.
Яны не разумеюць, што робяць з жанчынамі нешта страшнае — зьнішчаюць іхнюю ўнутраную любоў да сябе, іх стрыжань і прыгажосьць. Бо для іх галоўнае — каб усё адпавядала правілам унутранага распарадку.
Паліна Шарэнда-Панасюк, грамадзкая актывістка, 50 гадоў
— Першы раз я пабачыла барак штрафнога ізалятару, калі мяне трымалі ў карантыне. Мне сказалі: «Там ШЫЗА, ведаеш?» Я да таго ніколі не была ў ШЫЗА, толькі ў карцары. Але ўнутраны голас мне сказаў: «Там ты большую частку часу і правядзеш». Так і адбылося, бо я не ішла ні на якія кампрамісы.
Клясычныя ўмовы ў ШЫЗА: поўная адсутнасьць коўдры, бялізны, матраца. Каманда «адбой» — і ты мусіш легчы на голыя дошкі, якія да таго ж астываюць на холадзе.
Камэра — ледзяны дом. Усё зроблена так, каб чалавек сканаў ад холаду. У суседніх камэрах жанчыны бесьперапынна вылі ад холаду, не маглі стрымаць крыкі.
Ратуючыся ад холаду, мы абмотваліся туалетнай паперай. Вафельны ручнік намотвалі на галаву, каб сагрэцца дыханьнем. Але супрацоўнікі грукалі ў дзьверы і крычалі: «Зьняць ручнік».
Не зваліцца ў яму — сур’ёзнае выпрабаваньне. Мне ў гэтым дапамагаў досьвед гісторыка. Я разумела: праз тое, што цяпер праходзіць Беларусь, праходзілі многія народы. Свабода, на жаль, не падаецца на сподачку з блакітнай каёмачкай. За свабоду трэба змагацца. За свабоду трэба праліваць кроў.
Алеся Буневіч, прадпрымальніца, 36 гадоў
— Першыя паўгоду мы былі абавязаныя хадзіць да псыхоляга. Але псыхоляг у калёніі — гэта чалавек, які зьбірае на цябе інфармацыю і перадае яе іншым супрацоўнікам. Гэта дакладна ня тое месца, дзе можна камусьці даверыцца — я ўжо не кажу пра «мэдычную таямніцу».
Калі я казала, што наогул не павінна знаходзіцца ў калёніі, што гэта ненармальна, псыхалягіня адказвала: «Вы павінны зьмірыцца, прыняць гэта, жыць, як жывяце, галоўнае — не нашкодзіць самой сабе».
З гэтых размоваў я зразумела: іхная галоўная мэта — каб ты не наклала на сябе рукі. І яны ўвесь час паўтараюць: «Вы ж ведаеце, што спроба суіцыду — гэта адразу ШЫЗА?» Я адказвала: «У мяне няма такіх думак, у мяне ўсё добра».
Самае складанае было тое, што маё дзіця дома, а астатняе можна перажыць. Гэта цікавы досьвед, бо ты разумееш, як працуе сыстэма знутры.
Мой сябар па перапісцы часта пісаў мне ў лістах, што мы робім гісторыю. Гэта вельмі клалася мне на душу.
Ксенія Луцкіна, журналістка, 41 год
— Мне спаўнялася 40 гадоў — мой чацьвёрты дзень народзінаў у турме. Сын захварэў, я ведала пра гэта з ліста. Я тэлефаную яму, побач стаіць начальніца атраду. Я пасьпяваю толькі сказаць: «Матвей, як ты сябе адчуваеш?» — і чую: «Званок скончаны». Хвіліна і дваццаць сэкунд.
Шок быў і ад таго, што начальніца атраду лазіла па нашых тумбачках, выварочвала рэчы, выстаўляла жаночыя майткі на ўсеагульны агляд. Гэта не ўзровень афіцэра. Такія людзі відавочна абіраюць гэтую працу, каб штодня абражаць і прыніжаць.
Я хацела выйсьці з турмы той мамай, якую памятае мой сын, — нармальнай, ня зьехаўшай з глузду. Усё астатняе можна перажыць: адсутнасьць адзеньня, увесь гэты фізычны цяжар.
Я дакладна ведала, што мяне чакаюць, і гэта давала сілы.
Антаніна Канавалава, каардынатарка фонду «Краіна для жыцьця», 37 гадоў
— Я плакала ў народзіны дзяцей, калі разумела, што гэта ўжо ня першы іх дзень нараджэньня, які я прапускаю. Я шмат плакала ў прэс-атрадзе, калі адчувала несправядлівасьць у адносінах да сябе. Але там плачаш так, каб ніхто не пабачыў. Бо сьлёзы ў калёніі — на жаль, знак слабасьці.
Памятаю дзень, калі мяне абвясьцілі «тэрарысткай». Мы зь іншай палітзьняволенай, Дашай Чульцовай, сядзелі ў альтанцы. Яна сьпявала песьню маманцяняці: «Пусть мама услышит, пусть мама придёт…». Мы сядзелі і плакалі. І я думала: «Божа, як жа насамрэч не хапае мамы».
Для мяне мама — самы дарагі чалавек. І я разумею, што маім дзецям, калі ім было самотна, гэтак жа невыносна не хапала мамы. А мяне побач не было.
Я ні аб чым не шкадую. Толькі пра адно — што мяне пазбавілі маіх дзяцей і майго часу.
Галіна Дзербыш, пэнсіянэрка, 64 гады
— У калёніі праз вакно было відаць завод «Гомсельмаш» — людзі ходзяць, нешта грукоча. Пасьля СІЗА я доўга глядзела ў гэтае вакно, не магла нагледзецца. І адна зьняволеная падышла да мяне і сказала: «Старайся ў вакно не глядзець, бо потым будзе вельмі цяжка».
Таму я старалася не глядзець. Але калі кладзесься спаць, праз вакно ўсё адно бачыш неба і агні крамы «Алмі». Паглядзіш — і адразу адводзіш позірк, бо на душы робіцца надта цяжка.
Мяне трымала вера ў Бога. Гэта было адзінае, што давала сілы жыць.
Апошнія два месяцы былі асабліва цяжкімі. Чытаеш малітву, глядзіш у неба і ўжо просіш Бога: «Або забяры, або дапамажы выйсьці, выцягні мяне адсюль». І Бог учуў.
Дар’я Афанасьева, блогерка, 30 гадоў
— У калёніі забароненыя чалавечыя пачуцьці: увага, падтрымка, сяброўства і сястрынства. І, вядома ж, шчасьце і каханьне. Пазбаўляюць фізычнага кантакту — абдымацца і трымацца за рукі нельга, дзяліцца чым-небудзь таксама нельга. Апэратыўнікі пастаянна паўтараюць: «На зоне сяброўства не бывае». Але мы ўсё адно знаходзілі спосабы.
З маёй сяброўкаю мы не маглі ўзяць адна адну за руку, таму трымаліся за ножкі. Сядзелі побач на кухні, і яна магла проста пакласьці сваю ножку на маю. Гэта было нешта цёплае і трапяткое.
З рамантычным жыцьцём там цяжка. Ты ня можаш запрасіць дзяўчыну на спатканьне, але можаш зрабіць ёй бутэрброд і каву, пакуль яна дзяжурыць, і незаўважна паставіць на стол.
Ці вы можаце проста стаяць каля вакна і глядзець на агні начнога гораду, якія відаць з калёніі. Ці вы чытаеце адну кнігу і потым яе абмяркоўваеце. Там усё адбываецца значна складаней, чым у звычайным жыцьці, але таму і больш арыгінальна. Ты пачынаеш заўважаць банальныя дробязі.
Натальля Дуліна, выкладчыца італьянскай мовы, 60 гадоў
— Я трапіла ў ШЫЗА на пяць дзён. Там зь мяне зьнялі акуляры, а ў мяне моцная блізарукасьць. Было адчуваньне поўнай безабароннасьці і страты кантролю над прасторай. У камэры было вельмі холадна, і я пастаянна хадзіла, каб хоць трошкі сагрэцца.
Праз парушаную каардынацыю я некалькі разоў падала. У выніку выйшла з гематомамі. Дзяўчаты думалі, што мяне, магчыма, там білі, але я тлумачу: не, гэта наступствы таго, што забралі акуляры.
Уначы немагчыма было спаць ад холаду. Гэта ўжо ня проста пакараньне — гэта жорсткае абыходжаньне, фактычна фізычны гвалт.
Выпрабаваньне холадам стала для мяне самым цяжкім з 2020 года. Але ўсё можна вытрываць.
Я разумела, што пражываю стан поўнай адсутнасьці свабоды. Я была перакананая: мяне пакаралі несправядліва, у мяне цьвёрдыя прынцыпы, таму я не адчувала ніякіх пакутаў сумленьня.
Добро пожаловать в реальность!