…Дзесьці лазіўшы па дрэвах ці па паддашшу, дзяўчынка Наталка парвала піянерскі гальштук і так з дзіркай і хадзіла. Нават калі фотаздымак рабілі ў 5-м класе, тая дзірка ззяла на скасабочаным рагу гэтай яе чырвонай шаўковай хусткі. Такім, зусім не сур'ёзным, былі адносіны ў дзяўчыны да ўсяго несапраўднага ў жыцці… Наталка вырасла, але яе адносіны да жыцця не змяніліся.
«Яе Беларусь не свабодна»
Камсамольскае жыццё дзяўчыны было ў здачы ўнёсак штомесяц — 2 капейкі.
— Ніякай актыўнасці ад мяне не патрабавалі, але калі ў 10-м класе на парад ганялі і ўсе крычалі «Cлава КПСС», штосьці мне падказвала, што гэта фальш, падман, а прымус хадзіць строем выклікала смех, — кажа Наталля.
З самага дзяцінства Наталля прагла да праўды і свабоды. Яна бачыла прыгажосць навакольнага Божага свету. Але часта адчувала адзіноту.
— Толькі адна дзяўчынка са мной сябравала, а так больш ніхто не хацеў. Але за тое, што ў мяне ўжо не было маці — яна памерла, калі мне было 13 год — настаўнікі ставіліся больш-меньш лагодна, — распавядае яна.
Дзяўчына вырасла, атрымала адукацыю, нарадзіла траіх дзяцей, працавала педагогам і займалася мастацтвам – пісала вершы і карціны.
Толькі амаль ніколі ў яе жыцці не было ідыліі. Яе Беларусь не свабодна – гэта яна адчувала кожны дзень свайго жыцця, таму і не магла маўчаць…
Першыя арышты
Пачалося ўсё яшчэ ў далёкім 2001 годзе. У верасні мясцовы райвыканкам зачыніў Светлагорскі ліцэй — філію Нацыянальнага ліцэя імя Якуба Коласа, дзе навучалася дачка Наталлі. Цэлы тыдзень бацькі з навучэнцамі выходзілі на плошчу перад выканкамам, пад будынак аддзела адукацыі, з патрабаваннем не зачыняць навучальную ўстанову. Але ўлада ўсё ж зрабіла сваю справу, а дзяцей, тры класы — 9,10 і11 — перавялі пад дах сярэдняй школы.
На той час Наталля працавала ў Доме культуры Энергетыкаў.У тым жа годзе удзельнічала ў чытаньні аўтарскіх вершаў, якія праводзіла «Радыё Свабоды». Яе верш «Шукаю ў белых хмарах» увайшоў у зборнік «Верш на Свабоду», у ім былі такія радкі: «Рэпетыцыя хору дэманаў і танцу з самазванцам». Пасля гэтага ёю зацікавілася КДБ, але Наталля ужо не магла спыніцца.
Напрыканцы 2005-га — напачатку 2006-га у Беларусі праходзіла перадвыбарная гонка. За раздачу буклетаў у падтрымку кандыда ў прэзідэнты Аляксандра Мілінкевіча Наталлі прысудзілі тры базавыя. З працы звольнілі, штраф яна выплочвала з пасобія па безпрацоўю.
У 2007 годзе з малодшым сынам Наталля пераехала ў Нясвіж.
— На той час я з’яўлялася сябрам БХД, працавала ў ліцэі і у сацыяльна- педагагічным цэнтры, але праз некалькіх месяцаў са мной і там «ветліва» развіталіся.
У 2014-м Наталлю затрымалі. На 9 мая яна выйшла з плакатам «Не — пуцінскай вайне з Украінай». За гэта яна атрымала трое сутак і вялізны штраф.
У 2015-м — штраф за ўдзел у акцыі каля расейскай амбасады. У тым годзе Наталля ўдзельнічала ў дабрачынным аўкцыёне «Дапамога ўкраінскаму ваяру» на сядзібе БНФ.
У 2017 годдзе 25 сакавіка, на Дзень Волі, Наталля трапіла на Акрэсціна, дзе адбыла 7 сутак.
— Некалькі маіх карцін было куплена, большую частку грошай я перадала украінскім валанцёрам. Гэтым зацікавіўся следчы. На допыце нічога не распавяла: хто набыў і дзеля чаго была арганізавана гэтая акцыя.
А потым быў збор подпісаў пад рознымі кампаніямі БХД, удзел у сходах. Са сваёй ініцыятывы Наталля сабрала подпісы за адмену канцэрта Віктара Каліны. Дырэктарка дома культуры выпіхвала яе з дзвярэй залі, куды Наталля прыйшла, каб сфатаграфаваць «спевака» Віктара Каліну. Яму дазволілі канцэрт, не гледзячы на сабраныя подпісы.
«Наталья Васильевна!»
— Пасля выступу на пікеце за Ціханоўскую другога жніўня за мной ужо сачылі. Пятага жніўня па тэлефоннаму званку супрацоўніцы пайшла я у салон-галержу «Скарбніца», бо наведвалася туды час ад часу. Але вельмі дзіўна сябе паводзіла адна з супрацоўніц: увесь час выглядвала з кабінета ў залю. Калі я сыйшла, то насустрач мне ішлі дзве прадстаўніцы БРСМ, трымаючы ў руках перад сабой чырвона-зяленыя сцяжкі.
Параўнаўшыся з імі, я сказала: «Дзяўчаткі, вам жа жыць у гэтай краіне, каму вы служыце?» Ім толькі і патрэбна было спыніцца, якраз пад камерай відыёназірання. Задаволеныя акцыяй, адна з іх з’едліва сказала: «А у нас всё записывается…» На што, канечне, мяне не стрымала адказаць: «Ну і с#чкі!».
Ужо на наступны дзень Наталлю шукалі міліцыянты, і ўсе дні да выбараў яна знаходзілася ў знаёмых:
— 9 жніўня, а 17:00, я пайшла на свой выбарчы ўчастак. Праходзіўшы па двару школы, заўважыла дзяўчын у белых цішотках і белых кепках і нават з белым чымсьці на руцэ.
Яны сядзелі і ў руках трымалі тэчкі. Адна з іх аклікнула Наталлю, назваўшы імя:
— І тут мяне, як токам прабіла: «Дык гэта ж яны!», аднак далейшай размовы не адбылося. Прагаласаваўшы, пачала выходзіць у калідор, дзе чакалі мяне мае сыны. І тут я чую, як мяне ізноў называюць: «Наталья Васильевна!»
Азірнуўшыся, Наталля ўбачыла мужчыну ў параднай сіняй форме і ў белай кашулі. Пачула: «Пройдёмте в кабинет» (вучэбны клас, што побач са спортзалам. — Рэд.).:
— Прапанаваўшы сесці, мужчына паведаміў, што на мяне паступіла скарга, і ён выклікаў нарад міліцыі. Сыны чакалі. Пад канвоем двух супрацоўнікаў мяне вывелі і загадалі сесці ў аўтамабіль. Я толькі паспела аддаць малодшаму свой тэлефон. Трымалі ў пастарунку чатыры гадзіны, забралі торбу з рэчамі. Супрацоўніца з чорнымі валасамі абшукала, распрануўшы дагала, перш чым апусціць «на падвал», як кажуць на мясцовым жаргоне. Праз трое сутак адбыўся суд — ў тым самым падвале ІЧУ, ў асобным пакоі, ў клетцы. Сведак не было. Далі 10 сутак.
Амаль усе дні Наталля была ў адзіноце, спявала, малілася. Чула крыкі кшталту: «Снимай трусы, встал на колени!». Гэта прывозілі хлопцаў, якіх схапілі на плошчы. На чацвёрты дзень, калі праспявала «Разбуры турмы муры», з грукатам адчыніліся дзверы, у камеру ўварваўся вялізны АМАПавец з жалезнай прыладай і замкнуў праз чатыры рады кратаў фрамугу вокны наглуха:
— Ад яго позірка ўнутры ўсё пахаладзела. Мог бы адным рухам размазаць мяне па сцяне. — прамільгнула ў галаве.
Бліжэй пад вечар, ад недахопу паветра і стрэса, ў Наталлі падняўся ціск, пачаўся нейкі калатун. Дзяжурны паставы выклікаў хуткую дапамогу. Ёй зрабілі укол, кардыяграму. Усе дзействы адбываліся пры найвышшым у камеры маўчанні. Апошнія двое сутак з ёй у камеры была жанчына, яе часта выклікалі ў калідор, адтуль яна вярталася вельмі хмурая.
Вызвалілі Наталлю 19-га жніўня, ніхто яе не сустракаў, бо час выхаду сыну паведамілі зусім іншы.
«Смерць лукашызму»
Разам з сябрамі кожную нядзелю Наталля выходзiла на пратэсты, апраналіся адпаведна. Некалькі разоў езділа ў Мінск з малодшым сынам. А калі ён паехаў першага лістапада адзін, яго затрымалі каля Курапатаў. Трое сутак яна не ведала, што з сынам і, дакладна, дзе ён.
Другога лістапада разам з сябрамі сустрэлася на маршы пенсіянераў у Менску:
— Неяк даведалася, што сын у Жодзіна. Сябры прапанавалі паехаць туды на аўтамабілі. Па дарозе заехалі ў Мінск, і я тэлефанавала па «102» і пыталася, дзе мой сын? На другім канцы сувязі супрацоўніца прабіла і мае дадзеныя…
А сына ўжо перавезлі у Нясвіжскі знакаміты падвал (будынак 1927-га году).
Праз некалькі дзён мой тэлефон зазваніў, і мне паведамілі, што заведзена адміністатыўная справа: «удзел у несанкцыянаваных мерапрыемсятвах» 10-11 кастрычніка ў Менску.
— Але напярэдадні я здала тэст на кавід. Мяне адвезлі ў паліклініку, каб упэўніцца ў гэтым. Дзіўным чынам адпусцілі, бо доктар сказала, што пакуль няма выніку тэсту, у ізалятар лепш мяне не адпраўляць.
У панядзелак Наталля даведалася, што тэст адмоўны і патэлефанавала ў мясцовы РАЎС, было папярэджанне, каб паведаміла. І спыталася: ці мне прыйсьці, ці за мной прыедуць? Сказалі чакаць.
— Былі думкі ўцякаць. Але як сыны, што будзе з імі? Старэйшага ў той час ужо звольнілі, малодшы раней вярнуўся ў Нясвіж з Гродна, дзе працаваў. За мной прыехалі 28 лістапада. 7 сутак. Стрэс, маральныя здзекі, распрананне, адсутнасць санітарных умоваў, жудасны холад і страх, што не выйду на волю…
Неўзабаве сыну прыйшла павестка з ваенкамата прайсці медкамісію. Паклалі ў шпіталь, амаль два тыдні абследвалі. Прызналі — «не годен»:
— Дзякуй Богу за захворванне, недахоп вагі… Нават за гэта — дзякуй.
Наталля выляцела да Варшавы, тры месяцы жыла ў дачкі. Малодшый сын таксама прыляцеў у Польшу, падаўся на праграму Каліноўскага, яго прынялі. Але ў Беларусі заставаўся старэйшы сын. На сувязь не выходзіў па 5-7 дзён. І Наталля вырашыла вяртацца.
— Здавалася, перажывем, нешта зменіцца. Але арышты ў краіне працягваліся, трывога не пакідала.
На акцыі пратэсту Наталля выходзіла з сябрамі кожную нядзелю. У адну з іх выйшаў старэйшы сын з бела-чырвона-белым сцягам — гэта быў дзень па закатаваным Вітольду Ашурку. Яго затрымалі на 15 сутак. Быў вобыск, знайшлі чатыры сцягі, пашытыя Наталлей на швейнай машынцы:
— Калі панесла перадачу сыну, у мяне ўзялі толькі цёплую куртку, мыла і сурвэткі. Нават вады нельга было перадаць. Толькі намерылася да выхаду, як падыйшоў следчы і прапанаваў прайсці на другі паверх для бяседы. Што на гэты раз? Было некалькі пытанняў: «Ці ведаю што-небудзь наконт абразлівага каментара ў сеціве, а дакладна ў нясвіжскім чаце? Сказала, што нічога не ведаю, на што следчы, накіраваўшыся да рукамыйніка, сказаў: «А мы знаем кто…»
Другое пытанне тычылася абразлівага надпісу на нейкай сцяне і кантэйнерах са смеццем. Дзіўна, падумала я, якая цікавасць была пры вобшуку да маіх акрылавых фарбаў, якія выкарыстоўваю для сваіх карцін… Не без інтарэса спыталася: «А што там было напісана?» У адказ з вуснаў следчага пачула: «Смерць лукашызму». Ледзь стрымала ўсмешку, але зрабіла выгляд, што вельмі спачуваю і нічым не магу дапамагчы. Развіталіся. Наталля ішла па лесвіцы і чаплялася за перылы ад галавакружэньня, не верыла сваім вачам, што выходзіць на вуліцу:
— Не змагла быць у сваёй кватэры, узяла кошку і паехала да сяброўкі ў Менск.
Калі скончыліся сынавы 15 сутак, прыехала, каб сустрэць яго, аднак яго адпусьцілі на гадзіну раней. Жахі, якія ён распавёў, як адносяцца да палітычных, пераказваць не стану.
Ад крыўды і бяссоных начэй сын пачаў зрывацца, на жаль не ў яго аднаго такая праблема ў нашай краіне.
Напярэдадні гадавіны выбараў 9-га жніўня да Наталлі завітаў участковы з тэчкай пад пахай. Ён некалькі разоў націскаў у дамафон (інтуіцыя падказала не падымаць слухаўку), потым падняўся на 5-ы паверх і пагрукаў у дзверы:
— Мы стаялі нерухома. Пачулі, як выйшлі суседзі, але неўзабаве кароткая гутарка скончылася, толькі жвавыя крокі маладога міліцыянта аддаляліся і нарэшце сціхлі.
Аформіўшы на вываз кошку, Наталля дарабіла недастаючыя паперы, замовіла білеты, сабралі валізку, дзве карціны, штось яшчэ, і з 50 далярамі выехалі ў Польшчу.
Пасьля карантына пераехалі пад Кракаў:
— Здавалася, што наступіў пакой, што пражыла ўжо зашмат на гэтым свеце. І цяпер, самае дзіўнае: пішу карціны, удзельнічааю ў мерапрыемствах беларускай суполкі ў Кракаве. Жыву!
...24 лютага Расія напала на Украіну.
— Ізноў боль, ізноў моцныя перажываньні. І што будзе з нашай Беларуссю? Яе акупацыю не заўважае той, хто нічога не разумее.
Калі ў Польшчу пачалі прыбываць першыя ўцекачы з Украіны, Наталля адразу ж апынулася сярод валанцёраў, якія іх прымалі. Яна і зараз дапамагае ўцекачам, бярэ ўдзел у акцыях у падтрымку Ўкраіны. Зараз будзе займацца творчасцю з дзяцьмі уцекачоў у валанцерскім цэнтры.
Пра сваю краіну Наталля кажа:
— Калі думаю пра Беларусь, не ведаю што будзе далей. Шкадую, што не ўзяла дзве свае лепшыя карціны і яшчэ шмат чаго… Мяне ў Беларусі ніхто не чакае. А гэтая ганебная вайна і ўдзел Беларусі ў ёй амаль забілі ўва мне настальгію і тугу. І загадваць наперад немагчыма…
Добро пожаловать в реальность!