Media IQ і Беларуская асацыяцыя журналістаў (БАЖ) прадставілі два даследванні, прысвечаныя працэсам, якія адбываюцца ў беларускай інфармацыйнай прасторы. Іх анлайн-прэзентацыя адбылася ў чацвер, 5 чэрвеня 2025 года, перадае DW. Медыяэксперты высветлілі, ці інснуе інфармацыйная палярызацыя грамадства, наколькі моцны ўплыў расійскай прапаганды, і якія наратывы найбольш папулярныя ў беларускіх дзяржСМІ.
"Жорсткае ідэалагічнае процістаянне"
Media IQ прааналізавала эвалюцыю палярызацыі ў беларускім інфармацыйным полі ў прерыяд электаральнай кампаніі - з моманту прызначэння даты прэзідэнтскіх выбараў у кастрычніку 2024 года і да дня галасавання 26 студзеня 2025. Асобна разглядалася інаўгурацыя Аляксандра Лукашэнкі 25 сакавіка. У цэнтры ўвагі былі дзесяць дзяржаўных і дзесяць незалежных медыя.
Старэйшы аналітык Media IQ Паўлюк Быкоўскі звяртае ўвагу, што ў дзяржсмі яшчэ больш замацаваўся каструкт пра тое, што "выбары мы праводзім самі для сябе і, адпаведна, ніякія ацэнкі звонку не маюць значэння". "У гэтым падаваўся сэнс электаральнага суверэнітэту", - адзначае эксперт.
Што да незалежных медыя, то яны адразу казалі пра перадвызначаныя вынікі і імітацыю дэмакратыі.
У снежні 2024 года, па словах Быкоўскага, узмацніліся ўзаемная антыпатыя і недавер паміж інфармацыйнымі сегментамі. "Мы назіралі, як працэдурныя дэбаты пра законнасць ці незаконнасць выбараў эвалюцыянавалі ў жорсткае ідэалагічнае процістаянне, дзе нават нейтральная пазіцыя стала практычна немагчымай", - кажа аналітык.
Выбары ператварыліся ў "мабілізацыйны праект"
"Сімвалічнай кульмінацыяй і палярызацыяй" стала асвятленне інаўгурацыі Лукашэнкі: дзяржаўныя медыя пісалі гэта як пра "свята для ўсяго беларускага народа", у незалежных СМІ была невялікая колькасць публікацый, дзе свярджалася, што гэта "спектакль".
"Наша даследаванне задакументавала з'яўленне інфармацыйных бурбалак з асобнымі фактарамі, наратывамі і аўдыторыямі. Адны і тыя ж падзеі атрымлівалі цалкам розныя інтэрпрэтацыі. Мы назіраем практычна поўную адсутнасць фактычнага ці інтэрпрэтацыйнага перасячэння, - каментуе Быкоўскі. - Гэта зніжае шанцы на фармаванне грамадскага кансэнсусу".
З дадатковых назіранняў, якія зрабілі экперты, - яшчэ большая мілітарызацыя электаральнага дыскурсу: Лукашэнка заклікаў грамадзян не губляць пільнасць на ўчастках, у дзяржСМІ казалі пра пяць тысяч славікоў, задзейнічаных для гарантавання бяспекі на выбарах і г.д.
"Выбары з грамадзянскай працэдуры ператварыліся ў тое, што дзяржаўныя медыя называлі "мабілізацыйным праектам", - дадае Паўлюк Быкоўскі.
Знізілася колькасць перадач расійскай вытворчасці
У сваю чаргу Беларуская асацыяцыя журналістаў правяла маніторынг пракрамлёўскіх наратываў у эфіры трох дзяржаўных беларускіх тэлеканалаў - АНТ, СТБ і Беларусь 1. Яго вынікі падчас анлайн-прэзентацыі прадставіў старжыня БАЖ Андрэй Бастунец.
Даследванне нечакана паказала, што за апошнія гады доля і час перадач расійскай вытворчасці ў вяшчанні беларускіх тэлеканалаў у прайм-тайм у цэлым знізіліся. Але яны ўсё яшчэ застаюцца "відавочна празмернымі", што ўплывае на інфармацыную бяспеку РБ.
"Беларусь не проста рэтранслюе пракрамлёўскія наратывы, гэта яе ўласныя наратывы", - таксама адзначает Бастунец.
БАЖ выдзяляе некалькі прапагандысцкіх мэсэджаў, якія гучаць у інфармацыйных праграмах беларускіх дзяржаўных тэлеканалаў: антыўкраінскія, антызаходнія, пра "беглых" (так дзяржпрапаганда называе беларускіх палітэмігрантаў. - Рэд.), а таксама прысвечаныя "культу Лукашэнкі".
Змянілася рыторыка ў адносінах да Украіны і ЗША
Бастунец адзначае, што ў параўнанні з мінулым годам стала менш антыўкраінскіх сюжэтаў, таксама крыху змянілася іх танальнасць: ад фактычна "варожай дзяржавы" да "карумпіраванай краіны", якая з-за Майдана апынулася ў цяперашняй сітуацыі. "Асноўны аб'ект нападак - кіраўніцтва краіны і, у першую чаргу, Зяленскі", - кажа старшыня БАЖ.
Што да антызаходніх наратываў, то сцвярждаецца, што Захад правакуе войны, санкцыі шкодзяць тым краінам, якія іх прымаюць, Еўропа "дэградуе, страчвае суверэнітэт і кіруецца ЗША", "Польша, Літва, Германія - агрэсіўныя суседзі Беларусі".
"Стала заўважна, як крыху змянілася рыторыка ў адносінах да Злучаных Штатаў, асабліва пасля інаўгурацыі Трампа, яго пачалі называць "Трамп-бульдозер", "моцны лідар", з якім могуць быць звязаныя пазітыўныя змены", - звяртае ўвагу Андрэй Бастунец.
Стала крыху менш матэрыялаў, прысвечаных адносінам з Расіяй. Такія сюжэты часцей расказваюць пра падтрымку з боку Пуціна і ядзерны парасон, што ўмацоўвае бяспеку Беларусі.
У той жа час узрасла колькасць сюжэтаў, якія праводзяць культ асобы Лукашэнкі. "І што, магчыма, яшчэ больш цікава, у Беларусі пайшла нармалізацыя вызначэння ўладнага рэжыму як "дыктатуры", - дадае Бастунец.
Добро пожаловать в реальность!