Як раней у вёсцы людзі самі сябе апраналі, у каго замаўлялі верхнюю вопратку, чаму жанчына мусіла адзець сваю сям’ю, і як шапавалы, каб не выдаць сакрэты рамяства, размаўлялі паміж сабой на «іншай» мове, чытайце ў матэрыяле EX-PRESS.BY.
На чарговых занятках «Мова Нанова» Юлія Літвінава, майстар традыцыйнага строю, сябра Студэнцкага этнаграфічнага таварыства, распавяла пра інстытут рамесніцтва, які раней існаваў на нашых землях, хто такія рамеснікі, і як імі стаць.
— Я ехала з Бабруйску, каб распавесці вам пра беларускія народныя рамёствы. Як вы думаеце, адкуль узялося гэтае слова? – пачала сустрэчу госця. – Рамёны – гэта плячо да кісцей. Па сутнасці, гэта той інструмент, якім працуе рамеснік. Рамёствы маюць вялікую гісторыю. У 16-18 стагоддзі – час росквіту рамесніцтва, тады налічвалася каля 200 спецыялізацый.
Жанчына мусіла адзець сваю сям’ю
Рамёствы развіваліся паступова, яны прайшлі свой шлях ад рамёстваў у сельскай гаспадарцы да гарадскіх цэхаў. Людзі жылі ў вёсцы, яны павінны былі зрабіць хатнія рэчы, прылады ўсякія, каб спаць, сядзець, есці, начынне рознае.
– Жанчына мусіла адзець сваю сям’ю. Для гэтага трэба было вырасціць лён, яго адпрацаваць, нітку спрасці, саткаць палатно, потым пашыць, вышыць. Рамёствы служылі чалавеку ў побыце, і гэтымі навыкамі валодаў амаль кожны селянін.
Хто такія шпегі, і чым яны дапамагалі цэху?
— Але паступова ў Беларусі пачалі развівацца гарады, адбылася аграрная рэформа, уводзяць грашовы аброк – чынш. Адбываецца пераезд рамеснікаў з вёсак у горад, дзе яны асядаюць. Майстры там робяць рэчы па замове ці прадаюць. Гэта стала падставай для арганізацыі брацтваў, каб абараняць сябе і якасць сваіх тавараў, яны часта прывязваліся да цэркваў і касцёлаў.
Пасля таго, як гарадам надалі магдэбургскае права, і ўзнікла самакіраванне, пачынаюць утварацца цэхі. Цэх (нямецкае — «знак») — гэта арганізацыя, якая мела свой статут, свой рэгламент, колькасць сяброў, раду. Людзі такім чынам абаранялі свае правы.
— У цэху маглі быць майстры розных спецыялізацый. Цэхмайстар узначальваў цэх, за ім ішлі майстры, падмайстры, вучні, пісар, чэлядзь, скарбнік. У цэху была скрынка, дзе захоўваліся прывілей, статут, пячатка, грошы (падаткі і штрафы). Таксама ў цэху былі шпегі, якія працавалі на рынку. На рынак з’яджаліся купцы, рамеснікі і гандляры з іншых мясцовасцяў. Былі правілы, хто мог прадаваць, хто не мог, да якога часу і гэтак далей. Шпегі выведвалі, хто з якім таварам прыехаў, хто не цэхавы рамеснік, і такім чынам шпегі дапамагалі цэху, — дадала Юлія.
Былі таксама рамеснікі, якія не ўваходзілі ў цэх, называліся яны партачы. Спартачыць — значыць сапсаваць. Калі такога чалавека лавілі, яму «свяціў» штраф. За гэтым сачылі, таму што партачы падрывалі рэпутацыю цэхавых рамеснікаў.
Цікава, што кожны цэх меў харугву, барабан і свой герб. Рамесніцкія цэхі прымалі ўдзел ва ўсіх урачыстасцях, што адбываліся ў горадзе.
— Прыезд караля, нейкі сойм, з’езд, свята Божага цела, на ўсіх вялікіх святах былі ўрачыстасці. Рамеснікі таксама абаранялі горад са сваёй харугвай.
Каб быць рамеснікам, трэба было абавязкова мець будынак у горадзе, быць чалавекам вольным
— Каб стаць майстрам, трэба было прайсці некалькі прыступак, спачатку быць вучням. Вучань жыў у майстра, у яго сям’і, сталаваўся там, навучаўся ад трох да пяці гадоў, пасля таго здаваў іспыт. Здаўшы, ён станавіўся падмайстрам. Вучні ніякага заробка не мелі. Дзень пачынаўся а пятай раніцы і заканчваўся а восьмай увечары. Падмайстар атрымоўваў ад майстра 1 злоты. Калі падмайстар працаваў пасля васьмі пры сваім святле і са сваім матэрыялам, усё, што ён прадаваў з гэтага – былі яго грошы. Дарэчы, каб быць рамеснікам, трэба было абавязкова мець будынак у горадзе і быць чалавекам вольным.
Што рабілі катляры?
— Самая зразумелае — яны рабілі катлы, але трэба было ім таксама зрабіць кацёл піваварны, баню гарэлачную і шмат чаго іншага. Трэба было зрабіць гэта ўсё за 12 тыдняў, можна было выкарыстаць чэлядзь.
На жаль, раней было шмат спецыялізацый, якія сёння не існуюць, або перашлі ў іншыя прафесіі. А вам было б цікава даведацца, чым займаліся тыя ці іншыя майстры?
— Рэзнікі — рэзалі худобу, быдла. Яны ведалі, ці можна гэта мяса пастаўляць на рынак, ці хворая была жывёла. Сніцары – рэзчыкі па дрэве, каладзеі — рабілі колы, бондары — выраблялі драўляны посуд. Канвізары – адлівалі волава, а вось бляхоўнікі — рабілі бляхі. Гарбар — адпрацоўваў скуры, балтушнік — варушыў скуры, кажамякі — мялі скуру, саф’янікі займаліся саф’янам — скурай казы, мяхоўнікі — рабілі чахлы і кабуру, кушнеры шылі шапкі.
— Ганчар займаецца глінай. Які посуд робіць ганчар? Талеркі, кубкі, мамзэлькі (маленькія гаршчочкі, назва якіх пайшла са Століншчыны), гладышы, спарышы, глякі, дзіцячыя цацкі, свісцёлкі. У Беларусі было некалькі цэнтраў ганчарства: Гародня, Івенец, Крэва, Магілёўшчына.
Юлія кажа, што да таго, як у нас з’явіліся навагоднія елкі, людзі вешалі ў хаце саламянага павука. У той самы цёмны час, калі пачыналася Піліпаўка, вылі ваўкі, дзень быў кароткі. Гэтую цёмную энергію, якая прыгнятала ўсіх, павук мусіў узяць на сябе. А пасля павука палілі, і на наступны год плялі новага. Традыцыя гэтая захаваная ў шмат якіх краінах Еўропы: Швецыі, Чэхіі, Эстоніі, Фінляндыі і гэтак далей. Гэты павук нас лучыць
Паміж сабой яны размаўлялі на сваёй мове, каб не выдаць сакрэты рамяства
— Шапавалы працуюць з авечай воўнай, валяюць валёнкі, шапкі, магеркі. У 16-17 стагоддзях магернікі займаліся толькі магеркамі (гэтак называлі круглыя высокія мужчынскія шапкі з лямцу), шапавалы — толькі валёнкамі. Раней шапавалы хадзілі па вёсках пасля збору збожжа і валялі па замовах, што людзям было трэба. Паміж сабой яны размаўлялі на сваёй мове, каб не выдаць сакрэты рамяства.
Гарбарства — адпрацоўка скуры. Гарбары шылі боты, чаравікі, пасталы. Рымар — гэта майстар, які вырабляе конскую зброю са скуры. Цікавае слова «зашораны» — які нічога не бачыць, пайшло ад слова шоры (на вачах у каня). Шорнік робіць шоры і вупраж для каня. Седляры рабілі сёдлы.
Кожная жанчына раней магла запрэгчы каня
— Шыццём раней займаліся мужчыны. Калі шые жанчына, яе называюць швачка, калі мужчына — кравец. Кушнеры рабілі шапкі, падбітыя футрам. Шавец шыў абутак.
У вёсцы людзі самі сябе адзявалі, але верхнюю вопратку яны замаўлялі ў рамеснікаў: кажухі, картушы, світы, гарсэты, камізэлькі, шапкі. У горадзе — гэта рабілі ў цэхах. У Іванаўскім раёне шылі кажухі, нават у савецкі час. Ткацтва — рамяство, якое і сёння, дзякуй Богу, жыве. На той час усе жанчыны ўмелі ткаць, і кожная жанчына раней магла запрэгчы каня, выконваць усялякую сялянскую працу.
Добро пожаловать в реальность!